Tái hiện Tết Đoan Ngọ xưa và nay

Nhân dịp Tết Đoan Ngọ (ngày 5/5 âm lịch, tức ngày 31/5/2025), tại khu di sản Hoàng thành Thăng Long, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long-Hà Nội tổ chức trưng bày, giới thiệu nhiều nét văn hóa truyền thống về dịp Tết đặc biệt này.

Trong văn hóa lễ tết cổ truyền của cha ông ta, từ xưa đã lưu truyền câu ca dao “Tháng Tư đong đậu nấu chè. Ăn tết Đoan ngọ trở về tháng Năm”. Tết được gọi với nhiều cái tên khác nhau như Đoan ngọ, Đoan dương, Đoan ngũ hay “tết giữa năm” nhưng phổ biến nhất là tết “giết sâu bọ”.

Hàng năm, cứ đến ngày Tết 5/5, từ chốn cung đình đến những làng quê đều tổ chức đón tết. Tết Đoan ngọ trong cung đình và ngoài dân gian tuy có những lễ nghi, phong tục khác nhau nhưng đều là dịp con cháu tìm về cội nguồn, nhớ ơn công đức tổ tông; cầu mong sức khỏe, bình an.

Trong cung đình Tết Đoan ngọ được tổ chức trang trọng với nhiều nghi lễ. Do Tết đúng vào lúc thời tiết nóng nực, chiếc quạt là vật dụng làm mát vô cùng thiết yếu, nên ngoài ban yến, nhà Vua còn tiến hành ban quạt. Năm 1527, Đại Việt sử ký toàn thư có chép: “Tháng 5, ngày mồng 5, ban quạt”. Ân điển ban quạt thể hiện sự quan tâm, chăm lo đặc biệt đến thần dân với ý nghĩa nhân văn là ban “Phúc lành, Sức khỏe, Bình an”.

Trong dân gian, Tết Đoan ngọ cũng có những phong tục hết sức độc đáo như dâng cúng sản vật của mùa hạ lên ông bà tổ tiên, dùng thức ăn để “diệt sâu bọ” trong người, hái các loại thảo mộc làm trà và thuốc nam, bôi rượu hùng hoàng cho trẻ con, treo con giáp tết từ ngải cứu hay đeo bùa tua, bùa túi, chỉ ngũ sắc cho trẻ con... Những phong tục này chính là những kinh nghiệm dân gian có nguồn gốc liên quan trực tiếp đến nông nghiệp và thời tiết.

Theo phong tục, dịp này người lớn thường đeo cho trẻ nhỏ chùm bùa ngũ sắc (bùa tua, bùa túi) ở ngực và buộc chỉ ngũ sắc ở cổ tay. Các chùm bùa túi được may theo hình các loại quả (khế, đào, phật thủ, ớt, tỏi, hồng, na..), các con vật (con cá, voi), các đồ vật (quạt, thẻ bài, khánh, túi...). Trong các túi bùa đựng hạt mùi khô, bột hùng hoàng. Dân gian xưa tin rằng, chỉ ngũ sắc ứng với màu ngũ hành giúp trừ tà; bột hùng hoàng xua đuổi rắn rết, hạt mùi kỵ gió. Còn theo nhà nghiên cứu Nguyễn Vinh Phúc, làng Tây Hồ xưa vào dịp tết Đoan ngọ khâu túi thơm cho trẻ con...

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa lễ tết truyền thống của dân tộc, dịp này Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội tổ chức chuỗi hoạt động trưng bày theo hai chủ đề chính: Tết Đoan ngọ dân gian truyền thống và Tết Đoan ngọ trong cung đình thời Lê trung hưng. Trong đó, “Tết Đoan ngọ dân gian truyền thống” diễn ra tại nhà 19C, Khu di sản Hoàng thành Thăng Long; Tết Đoan ngọ trong cung đình thời Lê trung hưng tại nhà N14, Khu di sản Hoàng thành Thăng Long.

Không gian trưng bày được tái hiện một cách dung dị và chân thực giúp du khách có thể tiếp cận và cảm nhận được nét độc đáo, ý nghĩa của các phong tục tết của người dân kinh thành xưa; đồng thời cũng làm sống lại văn hóa phi vật thể cung đình thông qua những diễn giải cụ thể, giúp du khách có thể hình dung phần nào về đời sống sinh hoạt hoàng cung xưa.

Trong đó, không gian lễ ban quạt được phỏng dựng qua mô hình quan Tư lễ ban quạt cho các quan trong triều. Bên cạnh đó, để hiểu hơn về ý nghĩa và vai trò của chiếc quạt trong đời sống hàng ngày, Trung tâm đã phối hợp trưng bày quy trình, dụng cụ làm quạt và bộ sưu tập quạt của nghệ nhân Lân Tuyết. Bộ sưu tập gồm 2 loại hình quạt: quạt truyền thống (quạt giấy dó châm kim, quạt the hoa văn trổ chìm) và quạt nghệ thuật (vẽ tứ thời, thư pháp và các tích truyện Thánh Gióng, Múa rồng, Tố nữ...).

Cũng trong dịp này, để hướng di sản đến gần với cộng đồng, tạo điều kiện cho cộng đồng tiếp cận di sản, “thực hành di sản”; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể, Trung tâm phối hợp với các nghệ nhân tổ chức chương trình trình diễn, giao lưu với các chủ đề: Nghệ thuật thư pháp trên quạt và nghệ thuật kết lá tạo hình. Các nghệ nhân sẽ chia sẻ về bộ môn thư pháp và nghệ thuật kết lá tạo hình cho du khách, giúp mọi người có những trải nghiệm thú vị trong dịp Tết đoan ngọ.

(Theo https://daidoanket.vn/tai-hien-tet-doan-ngo-xua-va-nay-10306891.html)